Συζήτηση στην 8^η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης με αφορμή την έκδοση του Κυριακοδρομίου

Κάθε χρόνο κατά το μήνα Μάιο διοργανώνεται η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ) στον χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) και ειδικότερα στα περίπτερα 13 και 15. Πρόκειται για διοργάνωση, η οποία γίνεται συνήθως ένα μήνα πριν τη γνωστή έκθεση βιβλίου στην παραλία της πόλης και αποτελεί μείζον πολιτιστικό γεγονός. Κατά τη φετινή χρονιά η 8^η ΔΕΒΘ έλαβε χώρα κατά τις 5-8 Μαΐου και ήταν εντυπωσιακότερη από κάθε άλλη φορά με 190 Έλληνες και ξένους συγγραφείς να παίρνουν μέρος στις εκδηλώσεις της. Και ενώ την περασμένη χρονιά τιμώμενη χώρα ήταν η Κίνα, φέτος τιμώμενες χώρες ήταν αυτές της Μέσης Ανατολής. Πριν αναφερθώ στο Κυριακοδρόμιο θα ήθελα να κάνω μία κατά το δυνατό γενική αλλά σύντομη παρουσίαση όλων των εκδηλώσεων που διοργανώθηκαν φέτος. Πάνω απ? όλα κατά την 8^η ΔΕΒΘ διερευνήθηκε από τους αρμόδιους φορείς το φλέγον ζήτημα για το μέλλον του βιβλίου αλλά και της ανάγνωσης μέσα από το σχολείο, με ένα διεθνές συνέδριο με θέμα: ?Βιβλίο και εκπαίδευση. Τι πρέπει ν' αλλάξει;? . Υπήρξαν επίσης πέντε θεματικές ενότητες, αφορμές-προτάσεις για τους επισκέπτες της:

1. 1)    Περίπτερο «Οδυσσέας Ελύτης» (με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του).
2. 2)    Γωνιά των περιοδικών λόγου και στοχασμού
3. 3)    Focus στις νέες τεχνολογίες
4. 4)    Η παραδοσιακή παιδική γωνιά
5. 5)    Η νεαρή γωνιά των εφήβων

Ο Δήμος Θεσσαλονίκης από την πλευρά του δημιούργησε τον ?περίπατο πολιτισμού?,  ο οποίος κατάφερε να ενώσει το δημαρχιακό μέγαρο με τρία εμβληματικά μουσεία της πόλης και τον χώρο της ΔΕΒΘ, καθώς υλοποίησε ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα παράλληλων εκδηλώσεων και δράσεων. Στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων συμμετείχαν εκτός από τους διάφορους συγγραφείς, πολιτικοί, ολυμπιονίκες, καθηγητές πανεπιστημίου, δημοσιογράφοι, άνθρωποι της τέχνης αλλά και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ασφαλώς το ενδιαφέρον του κόσμου στράφηκε στους βραβευμένους και διεθνώς αναγνωρισμένους άραβες λογοτέχνες που ήταν καλεσμένοι στην Έκθεση.

Πριν προχωρήσω παρακάτω θα ήθελα να κάνω μια σύντομη αναφορά στην πλέον επίκαιρη συζήτηση, η οποία έλαβε χώρα το απόγευμα της Παρασκευής (19.00-20.00) στην αίθουσα Νίκου Γκάτσου (Περίπτερο 15) με αφορμή την έκδοση του συλλογικού έργου: Σελίδες στην οθόνη ή το χαρτί; Το μέλλον της ανάγνωσης, σε επιμέλεια Γιώργου Δαρδανού. Ομιλητές ήταν ο Γιώργος Τσιάκαλος, καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ο Γιάννης Μπασκόζος, διευθυντής του περιοδικού Διαβάζω. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο δημοσιογράφος Παντελής Σαββίδης. Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο καθώς το ηλεκτρονικό έντυπο έχει πλέον καθιερωθεί στον περιοδικό τύπο και προχωρεί με γοργούς ρυθμούς και στα βιβλία (e-books).

Επίσης στη ΔΕΒΘ φιλοξενήθηκε για πρώτη φορά έκθεση παλαιών αναγνωστικών του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Στο περίπτερο 13 ανάμεσα στα παλαιά αναγνωστικά του 19^ου και του 20^ου αιώνα υπήρχαν και αρκετά εγχειρίδια θρησκευτικών. Στο ειδικά διαμορφωμένο χώρο λειτουργούσε επίσης έκθεση φωτογραφίας του Μουσείου Μπενάκη. Οι φωτογράφοι Βούλα Παπαϊωάνου και Δημήτρης Χαρισιάδης είχαν εστιάσει το φακό τους σε θέματα από τα σχολεία της ελληνικής επικράτειας σε παλαιότερες περιόδους.

Έχοντας επισκεφτεί τρεις φορές την ΔΕΒΘ από την Παρασκευή μέχρι την Κυριακή και έχοντας παρακολουθήσει αρκετές παρουσιάσεις βιβλίων αλλά και εκδηλώσεις-συζητήσεις θα ήθελα να σημειώσω δύο μόνο από αυτές διότι κατά τη γνώμη μου ξεχώρισαν στις φετινές συζητήσεις και δικαίως συγκέντρωσαν πλήθος κόσμου. Η μία ήταν η εντυπωσιακή συζήτηση των εφήβων με τον δημοσιογράφο Σταύρο Θεοδωράκη (Σάββατο 18.00-19.30) με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου: Οι άνθρωποί μου, στη διάρκεια της οποίας διατυπώθηκαν καυτά ερωτήματα από τους νέους ανθρώπους που είχαν κατακλύσει τη γωνιά των εφήβων. Αρκετοί από τους ανθρώπους από τους οποίους πήρε συνέντευξη ο γνωστός δημοσιογράφος και αυτές καταγράφονται στο βιβλίο του ανήκουν στο θρησκευτικό χώρο. Η δεύτερη και ίσως πιο συγκινητική εκδήλωση ήταν το αφιέρωμα στον Μανώλη Ρασούλη το πρωί της Κυριακής (11.00-12.00) με τον συγγραφέα-τραγουδοποιό Θωμά Κοροβίνη και τον μουσικοσυνθέτη Γιώργο Καζαντζή.

Την τελευταία ημέρα της ΔΕΒΘ στην αίθουσα Οδυσσέα Ελύτη του Περιπτέρου 13 το  Ίδρυμα Άρτος Ζωής οργάνωσε συζήτηση (18:00-19:00) με θέμα «Το Ευαγγέλιο στη σύγχρονη μεταχριστιανική Ευρώπη» με ομιλητές τους: Πέτρο Βασιλειάδη, καθηγητή στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, λέκτορα στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ και Παναγιώτη Υφαντή, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Άρτος Ζωής, και διευθυντής των περιοδικών Δελτίο Βιβλικών Μελετών και Νέα Εστία, κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης. Αφορμή της εκδήλωσης αποτέλεσε η έκδοση από τον Άρτο Ζωής του Κυριακοδρομίου. Μιας συλλογής δηλαδή από κηρύγματα στις περικοπές των Ευαγγελίων που έχουν οριστεί να διαβάζονται κατά τη θεία λειτουργία των Κυριακών του εκκλησιαστικού έτους. Τη συζήτηση παρακολούθησαν και συμμετείχαν σε αυτή, εκτός από τους επισκέπτες της ΔΕΒΘ, ο Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, καθηγητής  Δημήτριος Καϊμάκης και ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, ο οποίος συμμετέχει ως συγγραφέας στο Κυριακοδρόμιο. Επίσης παραβρέθηκαν ο Πρόεδρος του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου ΚΑΙΡΟΣ, κ. Γρηγόριος Μαυροκωστίδης, αρκετοί θεολόγοι αλλά και φοιτητές του Τμήματος Θεολογίας.

Στην περσινή 7^η ΔΕΒΘ (22-25 Απριλίου 2010) ο Άρτος Ζωής είχε οργανώσει και πάλι συζήτηση (24 Απριλίου 2010) με θέμα  "Ας σκεφτούμε με τη Βίβλο" στην αίθουσα Ν. Καββαδίας του Περιπτέρου 15 με ομιλητές τους Π. Βασιλειάδη, Ε. Βενιζέλο (Υπουργό Εθνικής Άμυνας), Στ. Ζουμπουλάκη, Μ. Κωνσταντίνου, Π. Υφαντή. Η συζήτηση εκείνη τότε δεν συνδεόταν με την έκδοση κάποιου βιβλίου.  Ο πλήρης τίτλος του νέου βιβλίου είναι: Κυριακοδρόμιο. Γραπτά κηρύγματα βιβλικών θεολόγων στα ευαγγελικά αναγνώσματα και στη συλλογική αυτή προσπάθεια συμμετέχουν οι παρακάτω καθηγητές των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης: Σ. Αγουρίδης, Χ. Ατματζίδης, Σ. Δεσπότης, Θ. Ιωαννίδης, Χ. Καρακόλης, Ι. Καραβιδόπουλος, Μ. Κωνσταντίνου, Κ. Μπελέζος, Γ. Πατρώνος, Σ. Παπαλεξανδρόπουλος, Αικ. Τσαλαμπούνη, Στ. Χατζησταματίου. Δέκα καινοδιαθηκολόγοι, ένας παλαιοδιαθηκολόγος και ένας θρησκειολόγος. Ο πρόλογος του βιβλίου έχει συνταχθεί από τον κ. Σταύρο Ζουμπουλάκη, ενώ η εισαγωγή, στην οποία εξηγείται στον αναγνώστη τι είναι Κυριακοδρόμιο και ποια η ιστορία του, από τον π. Αντώνιο Πινακούλα. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται κηρύγματα που δεν εκφωνήθηκαν ποτέ σε ναούς, όπως ίσως δίνεται η εντύπωση, αλλά συντάχθηκαν από καθηγητές θεολογίας για πρώτη φορά προκειμένου να βοηθηθεί ο κλήρος στην προετοιμασία του κηρύγματος. Η ιδέα ανήκει στον αείμνηστο πια καθηγητή Σάββα Αγουρίδη (?2009), ο οποίος πρότεινε την έκδοση του το 1998 για να ενισχυθεί το κήρυγμα των ποιμένων της Εκκλησίας με ένα βιβλίο στο οποίο θα περιέχονταν γραπτά κηρύγματα σε όλες τις ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται στην Εκκλησία κατά τις Κυριακές του εκκλησιαστικού έτους. Ο στόχος της έκδοσης του Κυριακοδρομίου στη σκέψη του καθηγητή Αγουρίδη ήταν να ανανεωθεί ή τουλάχιστον να βελτιωθεί το κήρυγμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, κάτι που όπως σημειώνεται ορθά στον πρόλογο του Κυριακοδρομίου αποτελεί την πιο πικρή ώρα της κυριακάτικης θείας λειτουργίας. Είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι αναγνώστες του βιβλίου μόλις διαβάσουν τη δεύτερη παράγραφο της πρώτης σελίδας του προλογίσματος θα συμφωνήσουν ότι έτσι ακριβώς αισθάνονται και οι ίδιοι σε όποιο ναό και αν εκκλησιάζονται, έστω και αν το κήρυγμα εκφωνείται από έμπειρο και ικανό ιεροκήρυκα της οικείας μητροπόλεως ή απλώς έχει συνταχθεί από τον μητροπολίτη και έχει διανεμηθεί νωρίτερα στους κληρικούς της μητροπόλεως για να διαβαστεί από τους ιερείς την Κυριακή. Το δεύτερο συμβαίνει κυρίως σε επαρχιακές μητροπόλεις εξαιτίας της αδυναμίας του κλήρου να ανταποκριθεί στο κήρυγμα.

Σε κάθε κήρυγμα του Κυριακοδρομίου που εκδόθηκε πρόσφατα, ακολουθείται η παρακάτω δομή. Αρχικά προτάσσεται σε δύο στήλες το ευαγγελικό κείμενο στο πρωτότυπο και κατόπιν σε νεοελληνική μετάφραση. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακολουθήθηκε το Εκλογάδιο της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος του 2003. Αυτό σημαίνει ότι το πρωτότυπο κείμενο (αριστερή στήλη) προέρχεται από την πατριαρχική έκδοση του 1904 και η μετάφραση (δεξιά στήλη) είναι εκείνη των τεσσάρων καθηγητών της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας του 1989. Μετά το ευαγγελικό κείμενο ακολουθούν τα σχόλια των συγγραφέων στην παραπάνω περικοπή της Κ.Δ. Οι συγγραφείς αναλύουν με σύντομα σχόλια το ευαγγελικό κείμενο χωρίς όμως να έχει ακολουθηθεί ένας κοινός τρόπος και συνεπώς διατηρήθηκε η προσωπική προτίμηση του καθενός. Άλλοι χρησιμοποιούν περισσότερο τους ερμηνευτές πατέρες και άλλοι λιγότερο έως καθόλου. Άλλοι δανείζονται παραδείγματα από τη νεοελληνική και τη ξένη λογοτεχνία προκειμένου να διανθίσουν με παραδείγματα το κήρυγμα και άλλοι προσφεύγουν στα κείμενα σημαντικών Ορθόδοξων θεολόγων των δύο τελευταίων αιώνων. Άλλοι πάλι, διακρίνουν το κήρυγμα σε ενότητες για να υποβοηθήσουν τον αναγνώστη, ενώ οι περισσότεροι δεν το προτιμούν. Με άλλα λόγια, ο κάθε συγγραφέας δούλεψε τις περικοπές που του ανατέθηκαν με τον τρόπο που αυτός έκρινε. Τα κηρύγματα έχουν έκταση επτά σελίδες κατά μέσο όρο και αυτό σημαίνει ότι καταλαμβάνουν χρονικά διάστημα περίπου δεκαπέντε λεπτών.

Το Κυριακοδρόμιο αποτελείται από 506 σελίδες. Μετά τα κηρύγματα έχει τοποθετηθεί στο βιβλίο ο απαραίτητος κατάλογος με τις συντομογραφίες των βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης κατά αλφαβητική σειρά. Στο τέλος υπάρχουν και σύντομα βιογραφικά των συγγραφέων. Ίσως ο αναγνώστης σκεφτεί εδώ ότι ένα βιβλίο γραμμένο από πανεπιστημιακούς δασκάλους, έστω κι αν περιέχει γραπτά κηρύγματα, δηλαδή κείμενα που απευθύνονται σ? ένα συγκεκριμένο ακροατήριο, πιθανώς να είναι βαρύ για τους ποιμένες της Εκκλησίας και κατά συνέπεια ακατάλληλο να καταστεί βοήθημα στην προετοιμασία του δικού τους κηρύγματος. Στο Κυριακοδρόμιο αυτό δεν ισχύει. Το βιβλίο έχει συνταχθεί με ωραία και απλή γλώσσα. Οι περικοπές δεν σχολιάζονται όπως για παράδειγμα στις ερμηνευτικές μελέτες και οι αναλύσεις δεν είναι εξονυχιστικές. Τονίζονται μόνο οι απαραίτητες θεολογικές ιδέες που διατρέχουν το κείμενο, αποσαφηνίζονται ορισμένες φράσεις, και εξηγούνται οι ιδιαιτερότητες της εποχής των ευαγγελικών περικοπών. Πουθενά κανείς από τους συγγραφείς δεν αναφέρεται σε σύγχρονους ερμηνευτές, δεν κουράζει με ιστορικές πληροφορίες και φυσικά δεν επιχειρεί να συνδέσει τα όσα λέγονται στο κείμενο με όσα συμβαίνουν στη δική μας εποχή και κοινωνία. Εκείνο στο οποίο στοχεύουν τα κηρύγματα είναι να διαφανεί το μήνυμα των περικοπών που επιλέχθηκαν ως αναγνώσματα από την Εκκλησία για τους χριστιανούς σήμερα. Γιατί δηλαδή κείμενα, τα οποία προέρχονται από τον 1^ο αιώνα μ.Χ., εξακολουθούν να διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής των χριστιανών του σύγχρονου κόσμου. Ελπίζουμε ο σκοπός της έκδοσης του Κυριακοδρομίου να επιτευχθεί και το κήρυγμα να ανανεωθεί πράγματι στο μέλλον. Εξάλλου με την παρούσα έκδοση δεν κλείνει το ζήτημα του κηρύγματος για το ίδρυμα Άρτος Ζωής καθώς ο κ. Ζουμπουλάκης μας ανακοίνωσε στο τέλος της συζήτησης ότι  κατά το φθινόπωρο έχει προγραμματιστεί η διοργάνωση στην Αθήνα ενός συνεδρίου το οποίο θα αφιερωθεί στο κήρυγμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. 

Κείμενο/φωτογραφίες Μ. Γκουτζιούδης, λέκτορας Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.