1. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ

 1.1. Παγκοσμιοποίηση καί παγκόσμια κουλτούρα.

1.1.1. Στό πλαίσιο τ?ς παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας ? προσέγγιση το? θρησκευτικο? φαινομένου ?ποβαθμίζεται καί ?πό γενικό κοινωνικά διαδραστικό φαινόμενο γίνεται μερικό καί τοπικό.

 1.1.2. Τό θρησκευτικό φαινόμενο ?νάγεται σέ συστατικό στοιχε?ο τοπικ?ς πολιτισμικ?ς ταυτότητας, δημιουργώντας χρηστικές διακρίσεις μέ κοινωνικές ?πιπτώσεις το? τύπου: «?λληνας καί ?ρα ?ρθόδοξος».

 1.1.3. ? δ?θεν ?νοδος το? θρησκευτικο? καί ? «α?ξηση» το? ποσοστο? τ?ν θρησκευόντων ε?ναι καθαρ?ς ?ργαλειακή καί ?πιφαινομενική, καθώς ?φείλεται σέ πολιτικές καθαρ?ς ?πιλογές. (Φονταμενταλισμός καί νεοσυντηρητική ?μερικανική πολιτική σχολή).

 2. ? θρησκεία ?ς προϊόν το? ?νθρώπινου πολιτισμο?.

2.1. ? θρησκεία ?ς προϊόν το? ?νθρώπινου πολιτισμο? καλύπτει ?νθρώπινες ?ναγκαιότητες.

 2.2. ? πίστη στόν Θεό ?ποτελε? ?ναγκαία διανοητική πράξη, ? ?ποία ?ρχεται νά καλύψει τά κενά τ?ς λογικ?ς μικρότητας το? ?νθρώπου.

 2.3. ? Θεός, ?μως, α?τός καθ??αυτός, δέν ?ρίζεται ?ρευνητικά καί ?πομένως δέν ?ρίζεται καί διανοητικά, (πόσο μ?λλον δέ ?ταν πρόκειται γιά τόν Θεό τ?ς ?ποφατικ?ς θεολογίας). ?ποτελε? ?ντικείμενο-?ρώτημα το? φιλοσοφικο? προβλήματος. (Θεολογία-Δαμασκηνός-Θωμ?ς ?κινάτης).

 1.3. ? «?ναγκαία» ?ντικατάσταση.

1.3.1. ?ξελικτικά, μετά τήν ?ν γένει ?πόριψη τ?ν μεταφυσικ?ν προσεγγίσεων καί ?ρμηνει?ν το? φυσικο?, ? ?νθρωπος ?ντικαθιστ? ?ν μέρει τόν Θεό μέ ?λλες ?πόλυτες ?ξίες ?πως Λογική, ?στορία, ?ξουσία, Βούληση, ?λευθερία.

 1.3.2. Α?τές ο? ?ννοιες, παρ??τι ?γγυ?νται θεωρητικά κοινωνική σταθερότητα καί προτείνουν λύσεις στούς φόβους καί τίς ?παρξιακές ?γωνίες το? ?νθρώπου, ?μπλέκονται, ?στόσο, σέ πρακτικό ?πίπεδο μέ τά ?νθρώπινα συμφέροντα.

 2.ΘΕΣΜΙΚΑ

2.1. Ο? θρησκε?ες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, ?χι ?μως τόν κύριο καί μοναδικό.

 α.στή διαμόρφωση τ?ν ταξικ?ν κοινωνι?ν (Marx)

β. στή γέννηση τ?ν πολιτισμ?ν (Durkheim)

γ.στή συγκρότηση τ?ν πολιτικ?ν θεσμ?ν (Hobbes)

δ.στήν ?πιλογή ο?κονομικο? μοντέλου (Weber)

Α?τό σημαίνει ?τι τό θρησκευτικό παραμένει ?να σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο, τό ?πο?ο, ?μως, θά πρέπει, καθ??αυτό, νά ?ναπροσαρμόζει τήν ?λη θεσμική του παρουσία.

2.2. Σέ μιά θεσμικά καί λειτουργικά δημοκρατική κοινωνία, καί ? θρησκεία θά πρέπει  νά ?ναπροσαρμόζει δημοκρατικά τίς θεσμικές της λειτουργικές της μορφές, ?στε νά ?χει λόγο ?σχυρό, ?ποδεκτό καί ?γκυρο.

2.3.  Σέ ?πίπεδο θρησκευτικο? φαινομένου α?τή ? δημοκρατική θεσμική ?ναπροσαρμογή δέν ?γινε καί, ?πομένως, στό χ?ρο τ?ς ?κπαίδευσης, ?ναν ?πό τούς κατ??ξοχήν χώρους παραγωγ?ς κοινωνικ?ν καί πολιτισμικ?ν δημοκρατικ?ν ρόλων, τό μάθημα τ?ν θρησκευτικ?ν χρεώνεται τή θρησκευτική ?κύρωση.

2.4. Στόν ?λλαδικό χ?ρο, τό μάθημα ?ς μάθημα καί τό πρόσωπο το? διδάσκοντος ?ς ?ποκείμενο παροχ?ς τ?ς γνώσης ταυτίστηκε μέ τή θεσμική ?κφραση της θρησκείας καί τήν ?μολογιακή κατήχηση. Α?τό, ?μως, ε?ναι τελείως ?ντιφατικό γιατί ?λοι γνωρίζουν ?τι ? Διοικούσα ?κκλησία θεσμικά καί τεχνοκρατικά δέν ?χει ρόλο στό ?λο διαμορφωμένο πλαίσιο το? μαθήματος. (Θεολογικές Σχολές, Θεολόγοι καθηγητές, σχολικά βιβλία)

3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ

Γενικές διαπιστώσεις:

3.1. ? ?λη το? μαθήματος δέν ?νταποκρίνεται στίς ?παιτήσεις μι?ς σύγχρονης πολυπολιτισμικ?ς καί πολυθρησκευτικ?ς κοινωνίας.

3.2. ? ?λη το? μαθήματος, μέ μοναδικές ?σως ?ξαιρέσεις καί α?τές κατά περίπτωση, τ?ν βιβλίων τ?ς Β και Α Γυμνασίου, δέν συνδέεται μέ τά σύγχρονα κοινωνικά καί ?νθρωπολογικά προβλήματα

3.3. Συνεχίζεται ? κατηχητική καί μονοομολογιακή προσέγγιση το? ?ντικειμένου σέ ?λες σχεδόν τίς τάξεις. Α?τό σημαίνει ?τι τό μάθημα βρίσκεται σέ μονοδιάστατη θρησκευτική κατεύθυνση, κάτι τό ?πο?ο δέν συνάδει μέ τήν πολυμορφικότητα το? ?διου το? ?ντικειμένου. ? κατηχητική προσέγγιση δηλώνει ?κπαιδευτικό ?λικό προσαρμοσμένο σέ μία καί μόνο πίστη καί, ?πομένως, ?χι ?λικό μέ χαρακτήρα καθαρ?ς γνωσιοκεντρικό.

3.4.? προσέγγιση το? θρησκευτικο? φαινομένου θά ?πρεπε, ?δη ?πό τήν δεκαετία το? 80, νά ε?ναι διαομολογική, διαθρησκευτική καί, ?σο τό δυνατόν, πολιτισμική καί διαπολιτισμική. ? γνώση το? θρησκευτικο? μέ πολλαπλές ?διαίτερες ?ναφορές στό πολυθρησκευτικό, πολυπολιτισμικό καί πολυδιάστατο κοινωνικό δεδομένο ?παιτε? καθαρά ?πιστημονική προσέγγιση καί ?πτεται κυρίως κοινωνιολογικ?ν προσεγγίσεων.

3.5. Γνωσιοκεντρικότητα το? θρησκευτικο? ?πό τή μιά καί κατήχηση ?πό τήν ?λλη, ?ποτελο?ν ?ννοιες ?πιστημονικά καί ?ρευνητικά ?σύμβατες.

?πό τό πρίσμα α?τό τ?ν διαπιστώσεων:

α. Τό κράτος, ?ς  κυρίαρχος θεσμός, ο? φορε?ς καί τά πρόσωπα πού τό ?παρτίζουν, ?ποδοκιμάζουν τήν μονοδιάστατη θρησκευτική ?μολογιακή κατεύθυνση το? μαθήματος καί ζητο?ν τήν ?ποβάθμισή του, καθώς α?τό πού κυριαρχε? ε?ναι ? ?ντίληψη ?τι θρησκευτική ?λευθερία καί ?μολογιακός χαρακτήρας δέν συμβαδίζουν.

β. ? θεολόγος καλε?ται νά ?ποδείξει τή χρησιμότητα το? μαθήματός του γνωσιολογικά καί ?πιστημονικά. Ο? ?ποιεσδήποτε ?μπειρικές καί ?παρξιακές ?ναφορές, ?σο ?νδιαφέρουσες καί νά ε?ναι, ?άν δέν ε?ναι γνωσιοκεντρικές, παραμένουν ?διάφορες καί ?νούσιες.

γ. ? θεολόγος καλε?ται νά ?ποδείξει ?τι στό σύγχρονο δημοκρατικό καί διαδραστικό σχολε?ο ?χει σύγχρονο λόγο καί δεδομένη γνώση.

δ. ? θεολόγος καλε?ται νά διαμορφώσει καί νά ?ποδείξει ?τι τό μάθημα τ?ν θρησκευτικ?ν ε?ναι πράγματι δικαίωμα γνωσιοκεντρικό καί ?χι κατηχητικό-?μολογιακό.

ε. ? θεολόγος καλε?ται νά στηρίξει τό γεγονός ?τι ? διαγραφή το? μαθήματος, ?πό τά μαθήματα γενικ?ς ?ποχρεωτικ?ς παιδείας, ?σοδυναμε? μέ πνευματικό ?γκλημα.

Προβλήματα:

α. Τό ΥΠΕΠΘ, θά πρέπει νά ?ποσαφηνίσει ?άν ?πιθυμε? ?να μάθημα θρησκευτικ?ν γνωσιοκεντρικό καί γενικ?ς παιδείας καί ?ρα ?ποχρεωτικό ? ?να μάθημα κατηχητικό-?μολογιακό, μή ?ποχρεωτικό καί ?ρα ?ποβαθμισμένο καί ?πιλεγόμενο.

β. Τό Π.Ι ?φείλει, ?πιτέλους, νά προχωρήσει στήν ?μεση καί στήν ?ξολοκλήρου ?ναπροσαρμογή τ?ς παρεχόμενης ?λης σέ ο?κουμενική, διαπολιτισμική καί διαθρησκευτική κατεύθυνση. Πρός τό παρόν, μέ μιά κίνηση ? ?ποία θά ?ποδεικνύει ?τι ?ντιλαμβάνεται πλέον τή διαμορφούμενη κατάσταση, θά πρέπει νά προχωρήσει σέ ?μεση ?νάκληση το? ?γχειριδίου τ?ς Α Λυκείου, ?ς τό βιβλίο ?κε?νο μέ τίς πλέον ?ντιεπιστημονικές καί ?ναχρονιστικές ?πόψεις στό χ?ρο τ?ς ?κπαίδευσης.

γ. Ο? Θεολογικές Σχολές νά προχωρήσουν σέ πλήρη ?ναμόρφωση το? προγράμματος σπουδ?ν, κρατώντας ?ν μέρει τό ?μολογιακό καί προκρίνοντας ?ν γένει τό ο?κουμενικό, κοινωνιολογικό, διαθρησκευτικό καί διαπολιτισμικό χαρακτήρα τ?ν σπουδ?ν. ?μεση θά πρέπει νά ε?ναι καί ? μετονομασία τ?ν τμημάτων Θεολογίας σέ τμήματα Θεολογίας καί ?πιστήμης τ?ν Θρησκει?ν.

Τό Παράδειγμα.

1. Τό ζήτημα τ?ς δημιουργίας το? κόσμου ?πό τόν Θεό.

α. Διαθρησκευτική-Διαομολογική.

Στόν Χριστιανισμό-?μολογίες, στό ?σλάμ, στόν ?νδουϊσμό, στό Βουδισμό, στά ?φρικανικά θρησκεύματα, στίς ?νδιάνικες θρησκε?ες, στόν Κομφουκιανισμό κλπ., μέσα από τίς πηγές καί τά ?ερά κείμενα τ?ν θρησκει?ν. Συγκριτική ?πίσης ?ναφορά.

β. Κοινωνιολογική.

Ο? διάφορες προβολές τ?ν θρησκευτικ?ν ?ντιλήψεων πού προαναφέρθηκαν στίς ?πιμέρους κοινωνίες, θεσμούς, ο?κονομικά καί πολιτικά συστήματα.

γ. Πολιτισμική.

?ντιστροφή το? β. Κατά πόσο ? διαμόρφωση ?νός πολιτισμο? ?πηρεάζει τή διαμόρφωση τ?ς πίστης σέ μιά α ? β θρησκευτική δοξασία. Τά πολιτισμικά δεδομένα μι?ς περιοχ?ς ? ?νός λαο? καί κατά πόσο α?τά ?πιδρο?ν στήν ?μφάνιση μι?ς θρησκείας.

2. ? Γάμος.

α. Διαθρησκευτική-Διαομολογιακή.

? Γάμος ?ς μυστήριο ? θρησκευτική τελετή στίς διάφορες θρησκε?ες. Τελετουργικό. Συγκριτικές ?ναφορές.

β. Κοινωνιολογική.

Κοινωνιολογικά δεδομένα συναφή μέ τή θεσμικότητα το? γεγονότος. π.χ. ? ρόλος τ?ς ο?κογένειας, το? πατέρα, τ?ς μητέρας...κλπ. Σύγχρονοι προβληματισμοί. Γάμος ?μοφυλοφίλων, σύμφωνο συμβίωσης, πολιτικός γάμος. ?γαμες μητέρες. Φυλοτικά προβλήματα.

γ. Πολιτισμική.

Γάμος-ο?κογένεια σέ διαφόρους πολιτισμούς, ?θη, ?θιμα. Πατριαρχία, μητραρχία, ?σότητα.

Α?το? το? ε?δους, ο? ο?τως ? ?λλως, ?δ? πρόχειρες παραδειγματικές διαομολογιακές, διαθρησκευτικές καί διαπολιτισμικές προσεγγίσεις το? ?πιστητο? το? μαθήματος τ?ν θρησκευτικ?ν:

α. ?πιτρέπουν τήν γνωσιοκεντρική, ?πιστημονική προσέγγιση, καθώς καί τόν ?λεγχο τ?ς παρεχόμενης γνώσης,

β. σέβονται, καθώς δέν θέτουν κ?ν, τό ζήτημα τ?ς πίστης ?ς δικαίωμα καί ?ς στοιχε?ο τ?ς ?νθρώπινης ?λευθερίας,

γ.διασφαλίζουν τήν παρουσία το? θρησκευτικο? κατά τρόπο ?πιστημονικό καί δημοκρατικό στήν παρεχόμενη ?κπαιδευτική γνώση.

Ο? παραπάνω σκέψεις καί προτάσεις ?ποτελο?ν κατάθεση ε?θύνης. Τήν ε?θύνη ?νός ?νθρώπου πού τά τελευτα?α χρόνια συνεχ?ς ?πισημαίνει α?τό πού τελικά πάει νά γίνει :  ? ?λλάζει τό ?λο πλαίσιο το? μαθήματος ριζικά καί ?ναδιαμορφώνεται σέ νέα βάση, λαμβάνοντας ?π??ψιν ?σα προαναφέρθηκαν ? τό μάθημα ?ποβαθμίζεται καί περν? στή λίστα τ?ν ?πιλεγομένων μέ τίς περαιτέρω βεβαίως συνέπειες γιά τίς θεολογικές σπουδές καί τίς θεολογικές σχολές. ? προσφερόμενος, πάντως, χρόνος γιά ?λλαγές ε?ναι ? ?λάχιστος ? ?νύπαρκτος

Χριστόφορος ?ρβανίτης

Δρ. Θεολογίας-Κοινωνιολογίας τ?ς Θρησκείας

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.