Με συμμετοχή του Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου
Με ιδιαίτερη επιτυχία πραγματοποιήθηκε στις 16-17 Ιανουαρίου 2014 στη Βιέννη, το επιστημονικό σεμινάριο με θέμα «Πολιτική νεωτερικότητα και οι απαντήσεις της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας», το οποίο συνδιοργανώθηκε από το Institute for Human Sciences και τα Τμήματα Κοινωνικής Ηθικής και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Βιέννης, καθώς επίσης και από το Ινστιτούτο Ανατολικών Χριστιανικών Σπουδών (Institute for Eastern Christian Studies) του Πανεπιστημίου του Rudboud, Nijmegen, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Pro Oriente και της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών. Το συντονισμό του σεμιναρίου είχαν η καθηγήτρια Ingeborg Gabriel, η Δρ. Kristina Stoeckl και ο καθηγητής Alfons Bruning.
Σύμφωνα με το σκεπτικό του σεμιναρίου, η πολιτική νεωτερικότητα χαρακτηρίζεται από μια ένταση ανάμεσα στην ατομική ελευθερία και τον συλλογικό αυτο-προσδιορισμό. Στην προοπτική αυτή οι σύγχρονοι πολιτικοί θεσμοί (δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, κ.ά.) συνιστούν ποικίλες απόπειρες επίλυσης αυτής της έντασης, ενώ βρίσκονται ταυτόχρονα σε διάλογο με τον κοινωνικό πλουραλισμό που συνιστά πλέον ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Στο πλαίσιο αυτό οι Ορθόδοξες Εκκλησίες και η ορθόδοξη θεολογία καλούνται να αναμετρηθούν με τις προκλήσεις αυτές, δίνοντας απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν στη σχέση της Εκκλησίας με το κράτος και την κοινωνία. Στο σεμινάριο αυτό έγινε προσπάθεια με αφετηρία το τρίγωνο εκκλησία-κράτος-κοινωνία, να συζητηθούν ζητήματα που αφορούν στη σχέση των πόλων του τριγώνου αυτού και τις επιπτώσεις που αυτή έχει για την Ορθόδοξη πολιτική θεολογία, τον τρόπο θεώρησης του κράτους σε σχέση με την ευημερία των πολιτών του, το πως αντιλαμβάνονται το κοινωνικό ρόλο και τη θέση της Εκκλησίας στη σύγχρονη πλουραλιστική κοινωνία κ.ά.
Το σεμινάριο ήταν χωρισμένο σε τρείς θεματικές ενότητες: στην πρώτη με θέμα «Πολιτικές και κοινωνικές συνάφειες», έλαβαν μέρος με εισηγήσεις τους οι Alexander Agadjanian (Russian State Humanities, Πανεπιστήμιο της Μόσχας - «Ερμηνεύοντας και πειραματιζόμενοι με την νεωτερικότητα στη Ρωσική Ορθοδοξία»), και η Kristina Stoeckl (Πανεπιστήμιο της Βιέννης «Η "αποσύνδεση θρησκείας και πολιτισμού" ως πρόκληση για τις Ορθόδοξες Εκκλησίες»), ο Dmitry Uzlaner (Αρχισυντάκτης περιοδικού State, Religion, Church in Russia and Worldwide - «Κοινωνία των πολιτών στη Ρωσία και την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία») και η Έφη Φωκά (Επιστημονική Συνεργάτης στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής - «Συνιστούν άραγε οι περί θρησκευτικής ελευθερίας "ευρωπαϊκοί" κανονισμοί πρόκληση για τις Ορθόδοξες Εκκλησίες;»). Στη δεύτερη θεματική ενότητα το θέμα ήταν «Είναι το μοντέλο της "συμφωνίας" ακόμη σε ισχύ;». Στη συνεδρία αυτή έλαβαν μέρος ο Vladimir Shmaliy (Προκοσμήτωρ της Σχολής Μεταπτυχιακών και Διδακτορικών Σπουδών του Πατριαρχείου Μόσχας - SS Cyril and Methodius), ο Alexander Kyrlezhev (Συνοδική Βιβλική και Θεολογική Επιτροπή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας - «Περί της δυνατότητας ή μη μιας Ορθόδοξης πολιτικής θεολογίας»), η Elena Namli (Καθηγήτρια Ηθικής και Διευθύντρια του Κέντρου Ρωσικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο της Uppsala - «Ανάμεσα στην πολιτική θεολογία και την κρατική εκκλησία - Η περίπτωση της Ρωσίας») και ο Andrey Shishkov (Συνοδική Βιβλική και Θεολογική Επιτροπή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας «Η πολιτική διάσταση της ευχαριστιακής θεολογίας»). Στην τρίτη θεματική συνεδρία με τίτλο «Εναλλακτικές Ορθόδοξες προσεγγίσεις», έλαβαν μέρος ο Αριστοτέλης Παπανικολάου (Καθηγητής στο Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο του Fordham, Η.Π.Α. - «Η θεανθρώπινη κοινωνία και ο πολιτικός φιλελευθερισμός»), ο π. Cyril Hovorun (Πανεπιστήμιο του Yale, Η.Π.Α. - «Πολιτική θρησκεία στον ορθόδοξο χώρο»), ο Παντελής Καλαϊτζίδης (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών - «Εσχατολογία και εκκοσμίκευση: Μια ορθόδοξη προσέγγιση»), και ο Alfons Bruning (Ινστιτούτο Ανατολικών Χριστιανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Radboud, Nijmegen, Ολλανδία - «Εγκαταλείποντας τη "συμφωνία"; - Μια προσπάθεια να συζητηθούν οι τρέχουσες μεταβολές στην ορθόδοξη θεώρηση της ανθρωπολογίας»). Στην τελευταία θεματική ενότητα με τίτλο «Επισκόπηση και τελική συζήτηση», έλαβαν μέρος ο Βασίλειος Μακρίδης (Πανεπιστήμιο του Erfurt - «Πόσο φιλελεύθερος μπορεί να είναι ο Ορθόδοξος χριστιανισμός; Δυνατότητες, όρια και εμπόδια»), και η Ingeborg Gabriel (Πανεπιστήμιο της Βιέννης - «Παρατηρήσεις πάνω στην νεωτερικότητα από μια ρωμαιοκαθολική προοπτική»), ενώ τα συμπεράσματα παρουσιάστηκαν από τον Thomas Bremer, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του M?nster. Μεταξύ των συμμετεχόντων στο σεμινάριο ήταν επίσης και οι Davor Dzalto (The American University of Rome), Radu Preda (Πανεπιστήμιο Babes- Bolyai, Cluj Napoca, και INTER), Pavlo Smytsnyuk (Oxford University) κ.ά.
Η περίληψη της εισήγησης (στα αγγλικά) του Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Δρ Παντελή Καλαϊτζίδη:
The Dialectic of History and Eschatology,
and Its Relevancefor the Relationship Between Church, Culture, and Secularization:
An Eastern Orthodox Approach
Paper presentedat the International Workshop:
"Political modernity and the responses of Contemporary Orthodox theology"
Vienna University, Institute for Human Sciences, January 16-17, 2014
Abstract
This paper intents to present an Eastern-Orthodox approach on the issue "The dialectic of History and Eschatology, and Its relevance for the Relationship Between Church, Culture and Secularization". As it is clear from the above mentioned title, the goal of this essay, structured unto three sections, is to describe the paradoxical connection between History and Eschatology, and its impact on how Church, Culture and Secularization are related.
In the first part of the paper, the dialectic between Eschatology and History is presented. Eschatology is not simply the study of the end times, but first and foremost, the basis and the foundation of Christianity. It is more of an attitude and a state of affairs that pertains to the Eschaton's breaking in to the present and the active expectation of the coming Kingdom, which is not, however, "of this world", and comes to us from the future, from the renewed and transformed new world of God. The Church draws its identity from the future, since its true hypostasis, is being an icon of the Eschaton within time and history, and is not mainly determined by the past or the present, by social realities or cultural forms, but by that which the Church will become in the Eschaton?the Kingdom of God. While Christianity is primarily historical, it nevertheless points to another reality?the kingdom of God?which is meta-historical, but which has begun, however to influence and illumine the historical present, inasmuch as the Eschaton is continually, and paradoxically, breaking in to history.
The second part of this paper outlines the eschatological anarchism that Christianity introduces, namely an eschatologically inspired estrangement from every kind of natural bond (such as language, customs, culture, family, homeland, ethnicity, law, etc.) because of the new life in Christ. In the ecclesial way of life, change and progress are not imposed from the outside. The Christian virtues cannot be forced as a set of laws or constitutive elements of a "Christian" society or "Christian" civilization. They come about voluntarily, resulting from the re-orientation of existence in view of the Kingdom. When the Church forgets this?for the sake of a permanent temptation, i.e. the justification within history and the identification with a certain form or a certain period of history?then the Church degenerates from a symbol of the Eschaton, a foretaste of the Kingdom of love and freedom, into an institutionalized establishment and an authoritative organization.
The third part of the paper is dedicated to the analysis of the dilemma between in-culturation and de-culturation. Orthodox Christians have become so identified with their individual national churches and local traditions, that they have lost awareness of catholicity and universality. They seem to have forgotten that the acceptance of the gospel message cannot primarily be understood on the basis of collectives, such as that of a people, a nation, a language, a culture etc. but on the basis of a personal act, free of any kind of biological, cultural or ethnic pre-determination. The Secularization and modernity marked the end of religiously organized societies, but not necessarily the end of the search for the true God or the thirst for the genuinely spiritual life. Now, however, the presence of God is no longer imposed on the whole of society, nor is it an element of social order and organization. Faith in God is no longer considered a given, but something to be sought and found. We cannot go on talking about sacred communities or empires, about Christian societies, about Christianitas, Chr?tient?, Christendom, Christentum, etc. What seems to be therefore needed most urgently for Orthodoxy in the traditional Orthodox settings is de-culturation, i.e. a disengagement from particular cultures and local traditions, whereas for the Orthodox mission in Asia, Africa, and broadly speaking in the Global South the demand for in-culturation is still valid. In other words, the paper suggests a re-ordering of priorities vis-?-vis the theological and cultural criteria, a new balance between the particular and the catholic.
Further down in the textit is briefly indicated that due to the common Orthodox practice which confines the Church as a guard of national and cultural continuity, and the dominant hermeneutical key which opposes East to West, the Orthodox are unable to articulate a serious theological discourse, failing to participate creatively to the formation of contemporary world. On the contrary, the discourse is always ethnocentric and insists on ignoring or dismissing the historical, social and cultural expression of modernity.
In the concluding remarks, it is noted that the Church's response to itspossible marginalization in the modern and post-modern societies cannot be an attempt to conquer or re-conquer the world through an anti-modernist religious revival, but only through the proclamation of the Kingdom of God, accepting its only true identity as a eucharistic/eschatological community, open to the future, that is journeying through history towards the Eschaton
