ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ
Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου/
Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Αθήνα 14 Μαρτίου 2012

Κατά το προηγούμενο σχολικό έτος, στο πλαίσιο του λεγόμενου Νέου Σχολείου, εκπονήθηκαν νέα Προγράμματα Σπουδών σε όλα τα μαθήματα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης Δημοτικό και Γυμνάσιο). Βασικό χαρακτηριστικό της νέας αυτής παρέμβασης ήταν ο παιδαγωγικός αναπροσανατολισμός της διδακτικής διεργασίας στην κατεύθυνση της διερευνητικής, βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Η αλλαγή αυτή κρίθηκε ως αναγκαία, με βάση τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης και διδακτικής, αλλά και το αίτημα υπέρβασης χρόνιων αγκυλώσεων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο πλαίσιο της ευρύτερης αλλαγής, μεταξύ όλων των άλλων μαθημάτων, εκπονήθηκε νέο Πρόγραμμα Σπουδών και στο μάθημα των Θρησκευτικών.

Για την προετοιμασία του εργάστηκε Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων που συστήθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ύστερα από προκήρυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος, υποβολής δικαιολογητικών και αξιολόγηση των ενδιαφερόμενων. Τα συγχρηματοδοτούμενα έργα των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, όπως το ΕΣΠΑ, στο οποίο εντάσσεται και το ΠΣ του Νέου Σχολείου, δεν ανατίθενται απευθείας σε φυσικά πρόσωπα αλλά ύστερα από συγκεκριμένη διαδικασία προκήρυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος, υποβολής δικαιολογητικών σε ειδικό Μητρώο εμπειρογνωμόνων και αξιολόγηση των υποψηφιοτήτων από ειδικές επιτροπές και από το Συντονιστικό Συμβούλιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου εγκρίνονται τα ονόματα των εμπειρογνωμόνων που τελικά θα συμμετάσχουν στο Πρόγραμμα. Ο καθηγητής Ηρακλής Ρεράκης δεν υπέβαλε αίτηση υποψηφιότητας για να επιλεγεί ως εμπειρογνώμονας στην επιτροπή εκπόνησης νέου Προγράμματος Σπουδών για τα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου. Ως εκ τούτου, δεν συμμετείχε καθόλου στην διαδικασία. Αυτό που είπα στα Τρίκαλα ήταν ακριβώς το εξής: «Το  Υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο δεν απηύθυνε πρόσκληση σε πανεπιστήμια και φορείς γενικά αλλά σε επιστήμονες μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία. Οι επιστημονικές ενώσεις όλων των κλάδων, συνεπώς και του κλάδου των Θεολόγων, κλήθηκαν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτου για διαβούλευση και ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τα Προγράμματα Σπουδών του Νέου Σχολείου. Έτσι κλήθηκε και παρέστη και η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων (ΠΕΘ). Πράγματι, ο καθηγητής Ηρακλής Ρεράκης δεν κλήθηκε, όπως δεν κλήθηκε προσωπικά και κανένας άλλος πανεπιστημιακός ή εκπαιδευτικός. Αναφέρθηκα προσωπικά στον καθηγητή Ηρακλή Ρεράκη, επειδή οι θεολόγοι στα Τρίκαλα με ρώτησαν επιτακτικά γιατί δεν μπήκε ο συγκεκριμένος καθηγητής στην επιτροπή και απάντησα ότι ο εν λόγω καθηγητής και όταν ήταν παλαιότερα μέλος επιτροπής αξιολόγησης διδακτικού υλικού στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003-2006) δεν εμφανίσθηκε ποτέ, επικαλούμενος το κόστος των  οδοιπορικών για την Αθήνα, τα οποία ως γνωστόν, στο Δημόσιο δεν προπληρώνονται αλλά καταβάλλονται ορισμένους μήνες αργότερα στον δικαιούχο».

Πράγματι, ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Κωνσταντίνος Δεληκωνσταντής και ο πρώην Σχολικός Σύμβουλος Μανόλης Πεπονάκης παραιτήθηκαν από την επιτροπή εκπόνησης του Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά αμέσως μετά την πρώτη συνάντηση εργασίας της επιτροπής. Ο μεν καθ.  Κ. Δεληκωνσταντής επικαλούμενος φόρτο ακαδημαϊκών υποχρεώσεων, ο δε Μ. Πεπονάκης, δίχως να δώσει καμία απολύτως συγκεκριμένη εξήγηση.

Όλα τα μέλη της Επιτροπής ήταν θεολόγοι. Έλαβαν μέρος Καθηγητές από τις δύο Θεολογικές Σχολές, Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων και θεολόγοι εκπαιδευτικοί με αυξημένα προσόντα που υπηρετούν στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η Επιτροπή εργάστηκε επί επτά μήνες συνεργατικά και συνθετικά, με πλήρη συνείδηση - επιστημονική, παιδαγωγική και θεολογική - του υψηλού χρέους, χωρίς «άνωθεν» οδηγίες και δεσμεύσεις. Κατεβλήθησαν φιλότιμα όλες οι ανθρωπίνως δυνατές προσπάθειες για όσο γίνεται καλύτερο αποτέλεσμα. Κατά την ολοκλήρωση του έργου της, η Επιτροπή υπέβαλε δύο παραδοτέα: α) Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, και β) Οδηγό του Εκπαιδευτικού για το μάθημα των Θρησκευτικών. Τα συγκεκριμένα κείμενα, ήδη, έχουν δημοσιευθεί στον κόμβο του Ψηφιακού Σχολείου του Υπουργείου Παιδείας                         (http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps.php).

Επισημαίνεται ότι τα δύο κείμενα είναι παιδαγωγικά και διδακτικά εργαλεία για τον εκπαιδευτικό και δεν είναι διδακτικά εγχειρίδια, όπως εσφαλμένα έγραψαν μερικοί αρθρογράφοι. Συνήθως τα επικριτικά αυτά άρθρα υπογράφονται από ανθρώπους οι οποίοι δεν γνωρίζουν όλο το επιστημονικό, παιδαγωγικό και νομικό πλαίσιο εντός του οποίου οφείλουν να σχεδιάζονται και να παράγονται τα σχολικά ΠΣ ή τα βιβλία. Απομονώνοντας μερικές πτυχές του νέου ΠΣ, επικρίνοντας για την απουσία ορισμένων θεματικών, ενοχλούμενοι από ορισμένες καινοτομίες του ή αντιλαμβανόμενοι το νέο ΠΣ ως διδακτικό βιβλίο για τον μαθητή, ορισμένοι επικριτές του νέου ΠΣ μάλλον δεν κατανόησαν ούτε τη φιλοσοφία ούτε το περιεχόμενό του. Είναι φυσικό σε μια τέτοια προσπάθεια να γίνει αναθεώρηση και αναπροσαρμογή της μέχρι τώρα διδακτέας ύλης του μαθήματος, να προτείνονται διαφορετικές θεματικές επιλογές για κάθε τάξη με βάση παιδαγωγικές και επιστημονικές ως προς το γνωστικό αντικείμενο αρχές, οι οποίες αναλύονται στα προλεγόμενα του Προγράμματος Σπουδών, καθώς και στον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό. Αυτό συνέβαινε και συμβαίνει με όλα τα μαθήματα σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου.

Τα όσα απαξιωτικά σημειώνει ή πράττει ή επιχειρεί να πράξει με σπουδή έναντι του νέου Προγράμματος Σπουδών ο καθηγητής Ρεράκης αφορούν τον ίδιο. Οι ισχυρισμοί του για τον δήθεν «πολυθρησκειακό γραμματισμό» και την δήθεν «θεολογία της πολυπολιτισμικότητας» αφορούν επίσης δικές του εκτιμήσεις. Οι δικές μας θέσεις εκφράζονται καθαρά στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών και παρατίθενται ακολούθως εν συντομία για κάθε καλόπιστο συνομιλητή: 

Η πρόταση του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά (ΜτΘ) παρουσιάζει ένα μάθημα ανοικτό, πλουραλιστικό, που διατηρεί τον γνωσιακό και παιδαγωγικό χαρακτήρα που είχε ως τώρα, λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις των καιρών, τις μορφωτικές ανάγκες των σύγχρονων μαθητών και εμπλουτίζεται με περισσότερα στοιχεία για τις χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης και από ορισμένες άλλες θρησκείες. Οι «συντεταγμένες» αυτές διαμορφώνουν ένα πρόγραμμα θρησκευτικού μαθήματος το οποίο ξεκινά από και έχει επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση του τόπου, την παράδοση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, όπως αυτή σαρκώθηκε στη ζωή και αποτυπώθηκε στα μνημεία του πολιτισμού του. Ο κάθε μαθητής ή μαθήτρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του ιδιοπροσωπίας, είναι χρήσιμο και πολύτιμο να γνωρίζει τη θρησκευτική παράδοση του τόπου. Αυτός είναι ο πρώτος και βασικός κύκλος του μαθήματος. Ο δεύτερος κύκλος είναι οι μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις που συναντώνται στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο, εκτός της Ορθοδοξίας όπως ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός με τις κύριες και βασικές του ομολογίες. Ο τρίτος κύκλος περιλαμβάνει τα μεγάλα θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία περισσότερο, δηλαδή, οι μονοθεϊστικές παραδόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ και άλλες θρησκείες που κρίνεται ότι παρουσιάζουν αυξημένο ενδιαφέρον (Ινδουισμός-Βουδισμός).

Αυτό σημαίνει ότι το ΜτΘ δεν προσεγγίζεται κατά τρόπο θρησκειολογικό και όλες οι περί θρησκευτικού συγκρητισμού κατηγορίες στερούνται σοβαρότητας. Στην πράξη το νέο ΠΣ έχει υλοποιήσει τους ειδικούς σκοπούς του μαθήματος σύμφωνα με τα ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ του 2003. Τα Προγράμματα αυτά, πέρα από την ενημέρωση για την υφή του θρησκευτικού φαινομένου, την ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης και την απόκτηση γνώσεων γύρω από τη χριστιανική πίστη και την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, την καλλιέργεια του ήθους και της προσωπικότητας με την αξιοποίηση των μορφωτικών αγαθών της Αγίας Γραφής, των Πατέρων και της Παράδοσης της Εκκλησίας, αναφέρονταν επιπλέον στην κριτική επεξεργασία των θρησκευτικών παραδοχών, αξιών και στάσεων, στην διερεύνηση του ρόλου που έπαιξε και παίζει ο Χριστιανισμός στον πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας και της Ευρώπης, στην επίγνωση της ύπαρξης διαφορετικών εκφράσεων της θρησκευτικότητας, στην ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και ελεύθερης έκφρασης, στην αντίληψη ότι το αυθεντικό χριστιανικό μήνυμα είναι υπερφυλετικό, υπερεθνικό και οικουμενικό, στην κατανόηση της πολυπολιτισμικής, πολυφυλετικής και πολυθρησκευτικής δομής των σύγχρονων κοινωνιών και στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για διαχριστιανική και διαθρησκειακή επικοινωνία και αλληλογνωριμία. Εν τέλει, έχουμε εφαρμογή περίπου των ίδιων βασικών αρχών στο νέο ΠΣ. Ως εκ τούτου, δεν κατανοούμε την συκοφάντηση και παραπληροφόρηση που επιχειρείται από ορισμένους κύκλους, οι οποίοι αντί μιας ουσιαστικής και εποικοδομητικής θεολογικής και παιδαγωγικής κριτικής, κάνουν λόγο για θρησκειολογικό μάθημα, επιβολή της πανθρησκείας ή ουδετεροθρησκείας ή ακόμη και περί πολεμικής εναντίον της Ορθοδοξίας.